.

Τεχνολογίες αναγνώρισης προσώπου: Η ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην Ασφάλεια και στην Ιδιωτικότητα



Κάθε φορά που συναντάμε ένα άνθρωπο στο δρόμο μας, ένας εν δυνάμει αχαρτογράφητος μηχανισμός καλεί τον εγκέφαλο μας να αναγνωρίσει, αν το άτομο αυτό είναι κάποιος γνωστός μας ή όχι. Ο εγκέφαλος, λαμβάνοντας πληροφορία από τα μάτια, ενεργοποιεί ένα σύνολο από ηλεκτροχημικές διεργασίες που οδηγούν στη λήψη της απόφασης. Την απόφαση που καθορίζει αν το άτομο που συναντήσαμε είναι οικείο ή όχι. 

Η διαδικασία στον εγκέφαλο εκτελείται ασυναίσθητα, κάνοντας χρήση μηχανισμών που εξελίχθηκαν ταυτόχρονα με την ανθρώπινη φύση εδώ και αιώνες. Μηχανισμοί, οι οποίοι ακόμα και σήμερα, σε μεγάλο βαθμό παραμένουν εν μέρει ασαφείς. Αν όμως επικαλεστούμε την ικανότητα μας να εκλογικεύουμε τις αποφάσεις μας, αν δηλαδή διερωτηθούμε τι είναι αυτό το οποίο μας βοήθησε να αναγνωρίσουμε αν το άτομο που τυχαία συναντήσαμε ανήκει στο κύκλο των γνωριμιών μας, αντιλαμβανόμαστε ότι ίσως η απόφαση μας στηρίχθηκε σε χαρακτηριστικά όπως, το χρώμα των ματιών, το σχήμα του προσώπου, το μέγεθος της μύτης κοκ. Η αναγνώριση, σύμφωνα με την λογική μας ικανότητα, στηρίζεται στην αντιστοίχιση ενός συνόλου χαρακτηριστικών του προσώπου, με συγκεκριμένα άτομα.

Για 50 περίπου χρόνια, οι επιστήμονες προσπαθούσαν να εκπαιδεύσουν τις μηχανές να αναγνωρίζουν αυτά τα στοιχεία σε φωτογραφίες που απεικονίζουν πρόσωπα. Προκειμένου ο υπολογιστής να αναγνωρίσει ένα πρόσωπο αξιολογούσε την απόσταση των ματιών του, τον τύπο της μύτης του, το σχήμα από το πιγούνι του και πολλά άλλα. Και πραγματικά είχαν καταγραφεί άλματα στην επιστήμη. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με το Scopus, από το 1967 έως το 2015 είχαν δημοσιευτεί περισσότερα από 36000 άρθρα τα οποία παρουσιάζουν τεχνικές αναγνώρισης προσώπου. Παρ’ όλα αυτά, ελάχιστες ήταν οι εμπορικές εφαρμογές που έκαναν χρήση των ερευνητικών αυτών αποτελεσμάτων. Και ο λόγος έγκειται στο γεγονός ότι τα ερευνητικά αποτελέσματα, παρά τις συνεχείς βελτιώσεις, δεν παρουσίαζαν την ευρωστία που να επιτρέπει εμπορική εκμετάλλευση.

Και ξαφνικά, τα τελευταία χρόνια, πλήθος εμπορικών εφαρμογών κατακλύζει την αγορά. Η αύξηση της υπολογιστικής ισχύος, αλλά κυρίως η αύξηση των διαθέσιμων δεδομένων αναζωπυρώνει την έρευνα γύρω από τα νευρωνικά δίκτυα και καθιερώνει τον όρο «βαθιά μάθηση». Η βαθιά μάθηση είναι η τεχνολογία που προσπαθεί να προσομοιώσει τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης και η λειτουργία της στηρίζεται σε εκείνην του ανθρώπινου εγκεφάλου. Με αυτή την τεχνολογία, δεν καλούμε τον υπολογιστή να εκτελέσει ένα αλγόριθμο βήμα προς βήμα, αλλά του ζητάμε να σχεδιάσει τον αλγόριθμό. Εμείς του δίνουμε τα δεδομένα, και ο υπολογιστής μαθαίνει από αυτά. Εμείς διοχετεύουμε ένα σύνολο φωτογραφιών ενός ατόμου, και ο υπολογιστής αντιλαμβάνεται μόνος του ποια είναι τα χαρακτηριστικά που περιγράφουν μονοσήμαντα αυτό το άτομο, τα λεγόμενα faceprints. Και αφού εκπαιδευτεί είναι σε θέση να αναγνωρίσει το εν λόγω άτομο σε άλλες, άγνωστες φωτογραφίες.

Από το Scopus, παρατηρούμε ότι από το 2016 έως σήμερα έχουν προκύψει 15000 επιστημονικές δημοσιεύσεις στο αντικείμενο. Η επιστημονική κοινότητα επανεκτίμησε την υπάρχουσα γνώση, αναθεώρησε και προχώρησε λύσεις οι οποίες επιτρέπουν ισχυρή εμπορική εκμετάλλευση. Τα κινητά μας τηλέφωνα απέκτησαν ξαφνικά έξυπνες κάμερες, με μηχανισμούς που βελτιώνουν την εμφάνιση μας. Εφαρμογές όπως Messenger και SnapChat μας επιτρέπουν να εφαρμόζουμε φίλτρα στο πρόσωπο μας σε πραγματικό χρόνο. Και ας είμαστε ειλικρινείς, όλοι θυσιάσαμε λίγο χρόνο χαζεύοντας αυτά τα φίλτρα. Ακόμα και η αλληλεπίδραση μας με τα κοινωνικά δίκτυα έγινε ευκολότερη. Το Facebook αναγνωρίζει τα άτομα που απεικονίζονται σε μια φωτογραφία που ανεβάζουμε, και αυτόματα προσθέτει ετικέτες.

Το πρόσωπο μας θεωρείται πλέον η επέκταση της ταυτότητας μας. Ταξιδεύουμε από χώρα σε χώρα και ο συνοριακός έλεγχος διεξάγεται πλέον από μηχανές, που μας καλούν να διατηρήσουμε ανέκφραστο το πρόσωπο μας για να το αναγνωρίσουν. Επιπλέον, το πρόσωπο μας αντικατέστησε τους προσωπικούς μας κωδικούς ασφαλείας. Το τηλέφωνο μας ξεκλειδώνει αναγνωρίζοντας το πρόσωπο μας και οι ηλεκτρονικές μας συναλλαγές ολοκληρώνονται με ένα χαμόγελό μας. Παράλληλα, πολλά σχολεία στον κόσμο ελέγχουν την είσοδο τους με συστήματα αναγνώρισης προσώπου. Η είσοδος στο σχολείο επιτρέπεται μόνο στο προσωπικό και τους μαθητές, και η εξουσιοδότηση γίνεται μέσω του προσώπου τους. Με τον τρόπο αυτό, περιορίζεται η πρόσβαση και διασφαλίζεται η ασφάλεια των μαθητών.

Και προφανώς, η αναγνώριση προσώπου συμβάλει στην μείωση της εγκληματικότητας. Οι κάμερες αυτόματα αναγνωρίζουν άτομα τα οποία καταζητούνται για κάποιο αδίκημα που έχουν διαπράξει. Οι μηχανισμοί αναγνώρισης προσώπου έχουν εξελιχθεί τόσο τα τελευταία χρόνια που λειτουργούν με μεγάλη ακρίβεια ακόμα και σε περιπτώσεις που οι ύποπτοι προβαίνουν σε αλλοίωση των χαρακτηριστικών τους. Και όσο περνάνε τα χρόνια, τόσο περισσότερα εγκλήματα έχουν εξιχνιαστεί, λόγω της εν λόγω τεχνολογίας. Παράλληλα, η τεχνολογία χρησιμοποιείται κατά κόρων σε ζητήματα εντοπισμού θυμάτων trafficking με τεράστια επιτυχία, αλλά και για εντοπισμό ατόμων που έχουν χαθεί. 

Και αυτές προφανώς είναι απλά μερικές από τις χρήσεις της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπων. Η λίστα των εφαρμογών είναι τεράστια, και όσο περνάνε τα χρόνια, νέα πεδία χρήσης εμφανίζονται. Η αύξηση όμως του πλήθους των κάμερών που εγκαθίστανται καθημερινά, εγείρει ισχυρά θέματα σεβασμού της ιδιωτικότητας. 

Και δεδομένου ότι η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου είναι πλέον δεδομένη και εύκολα εφαρμόσιμη, κάποιος με πρόσβαση στο περιεχόμενο αυτών αποκτά χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και πρόσβαση στην ιδιωτική μας ζωή. Οι κινήσεις μας, οι συνήθειες μας, η ίδια η καθημερινότητα μας καταγράφεται και αποθηκεύεται με ετικέτα το πρόσωπο μας.

Ως αποτέλεσμα αυτού, τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερος κόσμος αντιμετωπίζει με επιφύλαξη την τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου. Και αυτό είναι λογικό. Προφανώς και δεν είμαστε όλοι εγκληματίες, και αντιλαμβανόμαστε εύκολα ότι ένα τέτοιο σύστημα θα έπρεπε να τρομάζει κυρίως τους ανθρώπους που λειτουργούν ενάντια στους νόμους του συστήματος. Γιατί όμως μας δημιουργείται αυτή η ανασφάλεια; Μήπως τελικά όλοι έχουμε να κρύψουμε κάτι; 

Η απάντηση είναι απλή. Ο σεβασμός στην ιδιωτικότητα του κάθε ανθρώπου είναι ζήτημα υψίστης σημασίας. 

Επιπλέον, η ίδια η επιστημονική κοινότητα παραδέχεται ότι παρά την αλματώδη βελτίωση της τεχνολογίας, ενδέχεται να προκύψουν λανθασμένες ταυτοποιήσεις ατόμων. 

Παρασυρόμενοι όμως από τα μεμονωμένα περιστατικά ατυχούς αναγνώρισης αλλά και της μη ορθής χρήσης των δεδομένων που καταγράφονται από μερικές χώρες, τείνουμε να γενικεύουμε και να δαιμονολογούμε μια τεχνολογία η οποία αναμφισβήτητα βελτιώνει την ασφάλεια και την ποιότητα της ζωής μας. Η τεχνολογία συνεχώς αναβαθμίζεται. Η επιστήμη οφείλει να βελτιστοποιήσει την απόδοση των συστημάτων και να μηδενίσει τις περιπτώσεις εσφαλμένης αναγνώρισης. Και προς αυτή την κατεύθυνση έχει στρέψει τα βλέμματα της. Όσοι χρησιμοποιείτε την κάμερα του κινητού σας για να ξεκλειδώσετε την συσκευή σας, για να ολοκληρώσετε μια συναλλαγή ή να αποκτήσετε πρόσβαση με μια εφαρμογή, θα έχετε σίγουρα διαπιστώσει τα άλματα που σιωπηλά καταγράφει η επιστήμη. Η τεχνολογία φαίνεται να ωριμάζει και πολύ σύντομα μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς κηλίδες αμφιβολίας. Η μεγιστοποίηση της αξιοπιστίας της αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο ανάπτυξης εταιριών κολοσσών της πληροφορικής, οι οποίες επενδύουν εκατομμύρια στην εν λόγω τεχνολογία. 

Σε κάθε περίπτωση, αργά ή γρήγορα, η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπων, ακολουθώντας τα βήματα άλλων αναδυόμενων τεχνολογιών θα κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου. Είναι φανερό ότι τα οφέλη από την ορθή χρήση της είναι πολλαπλά, και ουσιαστικά για την ασφάλεια της κοινωνίας. Ένα ιδανικό σύστημα εντοπισμού και αναγνώρισης προσώπων μπορεί να εμποδίσει τον επόμενο τρομοκράτη προτού προβεί σε μοιραίες πράξεις. Μπορεί να εντοπίσει το παιδί που έχει απαχθεί, να βοηθήσει τον ηλικιωμένο που χάθηκε και να αποτρέψει τον διακινητή ναρκωτικών. Στο άμεσο μέλλον, ακόμα και η οδική μας ασφάλεια θα επωφεληθεί από την υιοθέτηση της τεχνολογίας εντοπισμού και αναγνώρισης προσώπου. Το αυτοκίνητο θα μας αρνείται να ξεκινήσει αν στην θέση του οδηγού δεν βρίσκεται ο νόμιμος ιδιοκτήτης. Επιπρόσθετα, κατά την διαδικασία οδήγησης, το πρόσωπο μας θα συνεχίζει να μελετάται έτσι ώστε να γνωρίζει συνεχώς το αυτοκίνητο την φυσική μας κατάσταση, και αν χρειαστεί, να αναλάβει τον έλεγχο. Τα αυτόνομα αυτοκίνητα θα ανταποκρίνονται κατάλληλα στις περιστάσεις κάθε φορά που ένας πεζός αναγνωρίζεται από το σύστημα. Και αυτά δεν αποτελούν σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Τα πλείστα συστήματα έχουν αναπτυχθεί και βρίσκονται στην φάση του ενδελεχούς ελέγχου. 

Το μεγάλο πρόβλημα της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπων εντοπίζεται στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει την υιοθέτηση της τόσο από εταιρίες όσο και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις. Και ακριβώς αυτό είναι το σημείο στο οποίο ο καθένας μας οφείλει να στρέψει τα βλέμματα και τις προσπάθειες του. Η τεχνολογία αναμφισβήτητα μπορεί να βοηθήσει την ανθρωπότητα σε πολλές διαστάσεις. Κακή χρήση όμως αυτής απογυμνώνει το πλήθος και θέτει σε κίνδυνο ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Επιβάλλεται σύγκλιση των απόψεων από τους φορείς που φροντίζουν για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων. 

Αρχικά, θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα ασφαλείας τα οποία παρέχουν σε πραγματικό χρόνο αναγνώριση προσώπου δεν προβαίνουν σε αποθήκευση προσωπικών δεδομένων. Η λειτουργία των εν λόγω συστημάτων θα πρέπει να περιορίζεται αποκλειστικά στην ανίχνευση υπόπτων και ταυτοποίηση αυτών. Αποστολή των συστημάτων παρακολούθησης είναι ο εντοπισμός και η πρόληψη, όχι η ψηφιακή αποτύπωση.

Σε περιπτώσεις όπου απαιτείται η αποθήκευση δεδομένων, όταν για παράδειγμα εντοπιστεί κάποιο ύποπτο περιστατικό, επιβάλλεται να διασφαλιστεί σε θεσμικό επίπεδο ότι τα αποθηκευμένα δεδομένα διατηρούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατεύονται από υποκλοπές. Η τεχνολογία σήμερα επιτρέπει την λεπτομερή καταγραφή αλληλεπίδρασης ανθρώπου-δεδομένων. Άρα επιβάλλεται η τήρηση αυστηρών πρωτοκόλλων και μητρώων τα οποία θα διασφαλίζουν την φύλαξη και την ακεραιότητα των καταγραφών. Η αποθήκευση των δεδομένων προϋποθέτει την διαμόρφωση θεσμών και την υλοποίηση κατάλληλων υποδομών, και ως αποτέλεσμα, απαιτείται δαπάνη τόσο σε χρήματα, όσο και σε ερευνητικούς πόρους. 

Επιπλέον, η πρόσβαση και η αναζήτηση σε αποθηκευμένα δεδομένα θα μπορεί να εκτελείται μόνο από εξουσιοδοτημένα άτομα και έπειτα από παρέμβαση και παρακολούθηση της σχετικής ρυθμιστικής αρχής. Τα δεδομένα θα πρέπει να προστατεύονται από νομοθεσίες και κανονισμούς ασφαλείας. Ακόμα και η διάρκεια αποθήκευσης τους επιβάλλεται να καθορίζεται από κατάλληλους μηχανισμούς. Το σημαντικό όμως είναι να τονιστεί ότι οι αρχές είναι στην διαδικασία διαβούλευσης, και σύντομα αυτά τα ζητήματα είναι αναγκαίο να ρυθμιστούν, με τρόπο που καλλιεργεί το αίσθημα της ασφάλειας τους πολίτες.

Παράλληλα με τις ρυθμιστικές αρχές, και η ίδια η επιστημονική κοινότητα εργάζεται για την διασφάλιση των προσωπικών δεδομένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, πρόσφατες εργασίες που στοχεύουν στην επί μέρους κρυπτογράφηση του περιεχομένου της καταγεγραμμένης εικόνας. Οι κάμερες παρακολουθούν την ροή, προβαίνουν σε αναγνώριση αλλά δεν αποθηκεύουν δεδομένα. Στην περίπτωση εντοπισμού ύποπτης δραστηριότητας, η κάμερα ξεκινά διαδικασία συνεχούς καταγραφής και παρακολούθησης. Η τεχνολογία σήμερα επιτρέπει την κρυπτογράφηση των δεδομένων με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε, ακόμα και στην περίπτωση την συνεχούς καταγραφής, τα προσωπικά δεδομένα των ατόμων που εμφανίζονται στα πλάνα να παρουσιάζονται με αλλοίωση, καθιστώντας τα μη αναγνωρίσιμα. Τα δεδομένα ενδέχεται να ανακατασκευαστούν ανά άτομο και όχι στο σύνολο της εικόνας ή του βίντεο. Με άλλα λόγια, ακόμα και στην περίπτωση που γίνεται στοχευμένη καταγραφή ενός υπόπτου, τα υπόλοιπα άτομα που εμφανίζονται μαζί του καταγράφονται με αλλοίωση. Μόνο έπειτα από παρέμβαση των σχετικών αρχών, τα δεδομένα αυτά μπορεί να ανακατασκευαστούν. Αυτή η τεχνολογία επιτρέπει την επιτήρηση υπόπτων, χωρίς την παραβίαση της ιδιωτικότητας ανθρώπων που έτυχε βρίσκονται πλησίον αυτών.

Συνοψίζοντας, εύκολα κάποιος μπορεί να αντιληφθεί τα οφέλη της τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπων. Οι εφαρμογές της είναι αναρίθμητες και πολλές από αυτές είναι ήδη κομμάτι της καθημερινότητας μας. Η τεχνολογία αυτή ήρθε για να βοηθήσει τον άνθρωπο να διασφαλίσει την ασφάλεια των δεδομένων του αλλά και να μειώσει την παραβατικότητα. Η μη ορθή χρήση της όμως θέτει σε κίνδυνο την ιδιωτικότητα των πολιτών. Η καταπάτηση της ιδιωτικότητας απειλεί ταυτόχρονα συναφείς ελευθερίες όπως η ελευθερία της έκφρασης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και κατ’ επέκταση, θέτει σε κίνδυνο την σταθερότητα των συνταγματικών δημοκρατιών. Ας αναλογιστούμε όμως τις ευκαιρίες που μας προσφέρει κάθε μετάβαση σε μια νέα εποχή. Επιβάλλεται η εύρεση ισορροπίας ανάμεσα στην ασφάλεια και την ιδιωτικότητα. Και η ισορροπία αυτή εξασφαλίζεται από θεσμούς και αρχές που θα τους υπηρετούν και θα τους σέβονται. Η άρνηση παραδοχής των ωφελημάτων κάθε τεχνολογίας, φοβούμενοι τις επιπτώσεις των κινδύνων αυτής, οδηγεί την ανθρωπότητα σε στασιμότητα. Η ανάπτυξη και η ευημερία έρχεται μέσα από το διάλογο αρχών και επιστήμης, με επίκεντρο τον άνθρωπο, την ασφάλεια και τα δικαιώματα του.


Απόσπασμα από άρθρο του κ Σάββα Α. Χατζηχριστοφή
Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης Πρόεδρος Τμήματος Πληροφορικής, Συντονιστής του Πτυχίου στην Εφαρµοσµένη Πληροφορική




Ετικέτες
[blogger]

Author Name

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *

Από το Blogger.